TOPAZ | Waarom stellen mensen vragen?

Dit artikel kwam voort uit de vraag: Waarom stellen mensen vragen, en wat is daar belangrijk aan? Deze vraag zette ons op een inspirerende speurtocht die nog lang niet klaar is. Een tocht die ons voerde naar het terrein van menselijke ontwikkeling. We vroegen ons af welke rol het stellen van vragen speelt in de ontwikkeling van een individu en van de mensheid als geheel. We vonden een spoor dat we volgden...

Waarom stellen mensen eigenlijk vragen? Het is een vanzelfsprekend menselijk gegeven. Voor zover we weten stelt geen ander wezen op aarde zichzelf vragen, terwijl mensen daar al heel vroeg in hun leven mee beginnen en er vaak tot hun laatste adem mee doorgaan. Het stellen van vragen kan mensen helpen om beter te begrijpen waarom ze doen wat ze doen, kan beter inzicht geven in hoe dingen werken, meer houvast opleveren bij het nadenken over de zin van het leven en een betere kans bieden om eens gevestigde opvattingen opnieuw in ogenschouw te nemen, omdat blijkt dat er meer over te weten valt.

Wat zijn vragen?

Telkens als iemand een vraag stelt, betekent dit dat hij ergens naar op zoek is. De vraag is een hulpmiddel om dat te vinden. Sommige vragen zijn gewoon bedoeld om iets te weten te komen wat op dat moment nodig is, zoals: 'Hoe laat is het?', 'Waar gaan we morgen naar toe?', 'Wat voor weer wordt het morgen?', 'Wat is dat voor mooie muziek?' Voortdurend verzamelen mensen de nodige informatie om een beeld te vormen, plannen of projecties te maken, of om ergens een beter begrip van te krijgen. De vraag opent een raam waardoor een antwoord iemands geest kan binnenkomen.

Socrates staat erom bekend dat hij vragen gebruikte als een methode om een redenering op te zetten. Hij noemde zichzelf: 'een vroedvrouw van 's mensen gedachten' (zijn moeder was vroedvrouw). Socrates zag het als zijn taak mensen bij te staan bij de 'geboorte' van nieuwe inzichten. Hij was ervan overtuigd dat werkelijk begrip van binnenuit moet komen. Socrates was van mening dat ieder mens filosofische waarheden kan begrijpen als men maar leert zijn eigen, aangeboren vermogen tot redeneren in werking te zetten door vragen te stellen.

Sommige vragen zijn niet zo gemakkelijk te beantwoorden, wat aanleiding kan zijn voor een lange zoektocht naar het antwoord. Bijvoorbeeld de vraag die iemand zich in de 15e eeuw stelde: 'als de aarde plat is, hoe kan het dan dat ik bij het signaleren van een schip aan de horizon eerst de topzeilen zie, dan als het dichterbij komt ook de rest van de zeilen, en pas daarna het hele schip? Waarom zie ik het schip niet in zijn geheel naderbij komen?'

Vragen openen iemands 'mind' en kunnen misschien goed vergeleken worden met een hengel die je uitwerpt. Sommige vragen zullen kleine visjes binnenhalen; vragen van een ander kaliber, grotere vissen, ofwel gedachten en ideeën die iemands gemoedstoestand kunnen veranderen. Zonder onderzoekende geesten als Copernicus en Galileo hadden we misschien nog steeds niet geweten dat de aarde om de zon draait. We hadden waarschijnlijk nauwelijks weet gehad van dingen die nu voor ieder een feit zijn: dat microben ziekten kunnen veroorzaken, dat atomen lijken op kleine zonnestelsels met een kern in het midden waaromheen elektronen draaien, dat er zoiets als zwaartekracht bestaat of dat licht de drager is van energie.

Het bekende en het onbekende

Uit het feit dat mensen vragen stellen, kunnen we afleiden dat we niet geacht worden alles al bij onze geboorte te weten. Kennelijk is het de bedoeling dat we vragen stellen, waardoor we zoeken, vinden, leren en groeien. Een oud gezegde luidt: 'wie geen vragen stelt, leert niets.' Een diepzinnig gezegde dat onmiddellijk duidelijk maakt waarom we vragen stellen. Als je een bezoek brengt aan een wetenschappelijke bibliotheek en daar de enorme hoeveelheid boeken ziet staan met alles wat mensen door de eeuwen heen te weten zijn gekomen, dan kom je al snel tot het inzicht dat je leven te kort zal zijn om dat allemaal in je op te nemen. En die boeken gaan alleen nog maar over wat al bekend is, terwijl elke onderzoeker zal bevestigen dat hoe meer je over een bepaald onderwerp weet, hoe beter je beseft wat je niet weet. Voor alle kennis die iemand heeft, is er een veel grotere hoeveelheid die hij nog niet weet.Een goede vergelijking is bergbeklimmen. Onderaan de berg begin je in een bos en hoe hoger je komt hoe verder je kunt zien. Daarna zie je de vallei, andere bergen, grotere bossen, steden, wegen. Zoveel meer om te leren kennen! Dit geeft aan dat, hoewel we tijdens ons leven van alles leren en te weten komen, het grootste deel van het leven ons waarschijnlijk onbekend is. Dat hoeft ons niet te verontrusten, tenslotte geldt dit voor iedereen. Als we dit accepteren kan het ons bevrijden van de dwang alles te moeten weten. We kunnen juist plezier beleven aan het feit dat er nog van alles te ontdekken valt, te leren en te groeien, waardoor we onszelf tijdens dit leven kunnen vormen. Het betekent immers dat we nog niet af zijn.

Vertrouwen dat je zelf in staat bent dingen te doorgronden

Iedereen kent het gevoel van iets niet weten. We hebben er geen idee van wat er volgend jaar, morgen of zelfs maar het volgende ogenblik met ons zal gebeuren. Toch schijnt dat ons niet te beletten door te gaan met leven. Ons menselijke systeem is gelukkig in staat dingen ter plekke uit te werken en op te lossen. We kennen dit allemaal van raadsels, woordpuzzels, detectives, praktische of technische problemen waarmee we wel eens geconfronteerd worden. Wat we op zo'n moment doen, is de bestaande delen in ons referentiekader of ervaring tot een nieuw geheel maken. Dit kader groeit tegelijk met de levenservaring.
Sommige vragen brengen aan het licht waar de vragensteller nog niet over nagedacht heeft. Sommige vragen kunnen iemand meenemen op een ontdekkingsreis door zijn eigen ervaringen, en leiden tot gedachten waar hij zichzelf niet toe in staat had geacht. Vragen naar oorzaken, betekenis en doel zullen meestal geen kant en klaar antwoord opleveren. Ze leiden tot een doorgaand proces, waarbij men deels onbekende terreinen betreedt, en de gedachten zich al zoekende vormen. Bij dit soort vragen heeft iemand de ruimte en vrijheid in zichzelf nodig om buiten de bekende paden te treden.

De Zweedse auteur Selma Lagerlöf schrijft over deze vrijheid in een van haar boeken. Tijdens een examen stelde een gastdocent eens aan een groep kinderen de vraag: 'Wat kun je zeggen over de stenen die in de rivier liggen?' Krampachtig probeerden de kinderen zich te herinneren wat hun leraar ook al weer over die stenen gezegd had, 'maar', aldus de schrijfster, 'het bleef donker in hun brein'. Totdat een van de meisjes zei: 'ze zijn nat.' In gedachten was ze naar de rivier gegaan en was zich bewust geworden van wat ze had opgemerkt van de stenen daar in het water.

Jantje en vader maken een wandeling en plotseling vraagt Jantje: 'Waarom is het gras groen?' Vader: 'Dat weet ik niet'. Maar Jantje heeft nog een vraag: 'Waarom is de hemel blauw?'. De vader van Jantje denkt na en zegt: 'Dat weet ik eigenlijk niet'. Ze lopen verder en komen langs een veld met koeien. Jantje: 'Hoe weet een koe dat hij een koe is?'. Vader antwoordt: 'Goede vraag zeg, dat weet ik eigenlijk niet'. Er valt een stilte die doorbroken wordt als Jantje - wat bezorgd - vraagt: 'Papa, vind je het wel goed dat ik al deze vragen stel'? Vader: 'Natuurlijk jochie, hoe zou je anders ooit iets te weten komen?'.

Snelle antwoorden negeren

Sommige vragen wekken een bijna meditatieve, zoekende staat op. Als je de aandrang weerstaat van het eerste het beste antwoord, kun je observeren wat zich aandient en zien wat dat te zeggen heeft of hoe dat zich nu ordent. Op die manier sta je toe dat iets nieuws naar voren komt, of dat je 'ergens achter komt'. Leven is tenslotte een proces van groei en verandering. De ervaring en het begrip van vandaag kunnen een ander licht werpen op wat we gisteren dachten te weten.

Belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen werden vaak gedaan in een moment van stilstaan en luisteren dat volgde op jarenlang actief en intensief onderzoek. In dat moment kon de oplossing doordringen tot het bewustzijn. Ook voordat de mens de zwaartekracht ontdekte, of elektriciteit en magnetisme of de chemie, bestond dit al en werkte voortreffelijk. Maar omdat onderzoekers zich dingen afvragen, stellen ze zich open voor waarnemingen en ervaringen die op een nieuwe manier worden samengevoegd en bewust gemaakt. Als we iets op een dieper niveau willen leren kennen hebben we feitenkennis en ervaring nodig. We moeten op reis gaan naar de plaats waar antwoorden leven, ongeacht waar dat moge zijn, in de natuur, in een boek, een schilderij of in een conversatie. Stel je voor: Newton zat onder de appelboom, zag een appel vallen, maar had geen brandende vraag over de zwaartekracht!?

Waarom zouden we vragen stellen?

Vragen zijn instrumenten. Ze bieden de mogelijkheid iets op een nieuwe manier te zien, helpen ons onze gedachtewereld te openen en sporen ons aan te komen tot hoe we iets nu met onze nieuw vergaarde kennis kunnen begrijpen. Vragen stellen ons in staat te ontsnappen uit de gevangenis van wat we denken te weten en ze helpen ons een geïnteresseerd en interessant leven te leiden.

Waarom stellen mensen vragen?

Vragen zijn tijdloos en oneindig en onmisbare hulpmiddelen bij het zoeken naar meer begrip, groei en menselijke ontwikkeling

Wat zijn vragen?

Het bekende en het onbekende

Vertrouwen dat je zelf in staat bent dingen te doorgronden

Snelle antwoorden negeren

Waarom zouden we vragen stellen?