Template Netwerk TOPAZ Home TOPAZ Archief : 15, 14, 13, 12, ... Colofon          TOPAZ Nummer 11 / 2004 Welkom Duurzame ontwikkeling en spiritualiteit Zelfbeschikking of van buitenaf bepaald 7 suggesties voor zelfreflectie om elke dag nieuw mee te starten Meneer Groen, de groenteman Wat is eer? Ruimte voor poëzie Waarom stellen mensen vragen? De menselijke legpuzzel van antwoorden op vragen die ons bezighouden Well Being praktijken voor healing en gezondheids educatie geopend Het filosofisch café Dido & Aeneas, eerste opera binnen het Template Netwerk

Wat is Eer?

Sander Funneman - Nederland

Ongeveer een half jaar geleden, kerstmis 2003, hebben wij het woorden-bevrijdingsfront opgericht binnen het Template netwerk. Het doel van het woordenbevrijdingsfront is simpel: 'Bevrijd zoveel mogelijk bedreigde woorden uit het woordenboek door ze opnieuw te gebruiken en nieuwe waarde, toepassing en definitie te geven'. We hebben ons sindsdien vooral gericht op 'kwaliteiten': woorden die een menselijke deugd of goede eigenschap uitdrukken. Sinds de oprichting van het woordenbevrijdingsfront, zijn talloze 'bedreigde' woorden gered door een groeiende groep enthousiastelingen. Dit artikel is in dat kader gewijd aan 'eer', een edele eigenschap, die steeds vaker misbruikt wordt om wraakacties en geweld te motiveren. Voor iedereen die zich 'een vriend van eer' noemt, volgt hier een eerste aanzet tot de filosofische restauratie van eer.

Eer heb je niet zomaar. Het is een vluchtige substantie. Als je het op een bepaald ogenblik denkt te hebben, dan ontsnapt het je weer het volgende moment. Het is een proces, geen product dat je kunt bezitten. Eer heeft niet één enkele definitie. In dat ene kleine woordje zit een hele levenskunst verpakt met definities voor elke gelegenheid. Voor sommige mensen is eer nog steeds een zeldzame diamant die een leven lang liefdevol gepolijst en geslepen wordt en daardoor langzaam meer en meer gaat glinsteren. Voor anderen is dat niet zo. Door hen wordt eer soms gebruikt om geweld en het spelen voor eigen rechter een glans van eerbiedwaardigheid te geven. Zo wordt bijvoorbeeld in 'ere-wraak' deze prinses van menselijk streven eerloos uitgehuwelijkt aan de maffia. Werkelijke eer groeit alleen in het juiste klimaat, omringd bijvoorbeeld door een zorgvuldig afwegen van consequenties en het zoeken naar redenen. Eer heeft voedsel en energie nodig, net als alles in de natuur. Eer is een brug tussen waarden en normen en geeft er een diepere betekenis aan. Zo is het bijvoorbeeld heel makkelijk om totaal niets te geven om de afwas die zich steeds hoger opstapelt op het aanrecht in de keuken. En het is ook makkelijk om de schimmel te negeren die groeit op de vloer van de badkamer. Maar, gemak is geen eer. Gemak is gemak en eer is eer. Natuurlijk is het mogelijk voor vrouwelijke drugsverslaafden om zwanger te raken waardoor kinderen verslaafd geboren worden. En natuurlijk is dit van een hele andere orde dan de voorbeelden hiervoor, maar wat die voorbeelden met elkaar verbindt is het 'niet afwegen van consequenties'. De vraag is niet of iemand wel of niet eervol is. De vraag is of de voorwaarden er waren waarin die persoon de juiste afwegingen kon maken. Want eer kan niet verkregen worden door alleen maar moreel 'juiste' antwoorden te geven op controversiële vragen. Eer moet gewonnen worden op het veld van persoonlijke motivatie, consequenties, context, diepgang, redenen en dan actie.

Eer kent geen rangen of standen, het is er voor iedereen. In de zorgvuldigheid en de motivatie van een moeder is eer niet minder waard dan in de oprechte betrokkenheid van een wereldleider. Eer maakt geen onderscheid, geeft niets om titels of aanzien. Eer is gewoon eer.
Voor iedereen bestaat de mogelijkheid van persoonlijke eer. Voor de één betekent dat in een moeilijke situatie toch 'de eer aan jezelf houden', voor een ander betekent het een moedige vraag op het juiste moment stellen, terwijl het voor een derde persoon betekent 'nu eens geen woorden, maar daden'.
Ook een groep mensen kent eer: een groep verhalenvertellers in actie in een kinderziekenhuis, een oprecht toegewijd en hecht lerarenteam, een groep vrijwilligers in een bejaardenhuis, een groep brandweerlieden die met gevaar voor eigen leven opnieuw een brandend gebouw binnengaat op zoek naar overlevenden, of een koor in een vluchtelingenkamp.
Allemaal projecten van eer. Niemand hoefde het te doen. Toch is het gebeurd. De motivatie was er. De noodzaak was er. En de kans werd met beide handen aangegrepen. En eer was ook aanwezig bij die gebeurtenissen, gevoeld door iedereen. Als die er niet was geweest... Als die laatste surveillance van de politie niet had plaatsgevonden, hoewel het laat was, slecht weer en die twee mannen allang naar huis hadden gemogen! Maar dat deden ze niet. Het is niet persoonlijk. Het is voor de eer.

En bij alles hoort een andere ere-code. Die code ligt niet vast, staat niet ergens in een boek. De vraag 'hoe hoort het' in verband met eer, is nutteloos. Eer heeft geen banden met moraliteit, oordeelt niet over goed en kwaad. Eer voegt zich bij goede redenen en bij de daden die daaruit voortkomen.
Eer is onmiddellijk ter plekke bij een effectieve en spontane reactie op een situatie die hopeloos leek. Een auto in de sloot, iemand die je zomaar helpt. Eer voegt zich dan bij de onverwachte helper in nood, de redder, de beschermer, de geruststeller, de geduldige luisteraar, de hoopgever, de opmonteraar en de opbeurder, de gulle donateur, de trouwe vriend, de doorzetter en de steun en toeverlaat. Al deze verhalen van elke dag, stuk voor stuk ontstaan uit liefde voor eer... eigenlijk voorpaginanieuws!

Maar soms is het allemaal veel moeilijker te zien. Is het niet zwart wit, helder en duidelijk. Zijn zij die stelen bijvoorbeeld, of zij die iemand om het leven brengen altijd reddeloos verloren voor eer? Het oordeel is zo makkelijk geveld. Ook als stelen het laatste redmiddel was om de kinderen te eten te geven? En, hoe lang duurt het voordat ondraaglijk lijden van een vriend of vriendin je overtuigd heeft van de eer in het helpen beëindigen van een leven?
En onmiddellijk staat hij op de stoep, de morele brigade die de wereld simpelweg in tweeën deelt: de goeden en de slechten. Eer kiest die simpele weg niet. Eer kiest de weg van diepgang, evaluatie, reden, waarde, de weg van nadenken en overpeinzen en de verantwoordelijke stappen die daaruit voortvloeien. Eer is ook jezelf aan de wetten houden. Maar nood breekt wetten. En in het breken ontstaat vaak weer eer. Het is een duveltje uit een doosje.
Echter, eer is geen nieuws. Ruzie, conflict en oorlog zijn nieuws. Maar ruzie is een teken van onvolwassenheid, het nog niet kunnen hanteren van tegenstellingen, een onvermogen om conflicten op een constructieve manier te beslechten. Oordelen is veel eenvoudiger: niet hoeven na te denken, maar onmiddellijk op zoek gaan naar daders en schuldigen.
Hierbij kan journalistiek bijvoorbeeld verzanden in een oordeel. Niet omdat iemand gelooft in het oordeel, maar omdat oordeel verkoopt. Niet alle journalistiek werkt op die manier. Maar als het maken van een verhaal om de publieke opinie te voeden een kwestie is van wegstrepen, wat streep je dan als eerste door? De nuance, het detail, de context? En wat als het bijzondere zich nu juist schuilhoudt in de details, nuance en context? Door teveel te strepen worden mensen gereduceerd en blijven er alleen nog maar de 'slechte' aspecten over. Het verhaal is scheefgetrokken. Het ligt niet aan de feiten. Die zijn waar. Maar het ligt aan de manier waarop de feiten geordend zijn. Daarin is geen eer meer aanwezig.

Wat is eer? Wat is eer nog meer behalve het nakomen van contracten, afspraken en beloften? Om eer een kans te geven zich te manifesteren buiten het woordenboek, in een groter perspectief, zijn hier zeven definities van eer in een kleurenspectrum bij elkaar gezet. Ze zijn bedoeld als een eerste aanzet voor verdere definitie en ontwikkeling van het begrip eer.

Nu, aan het eind van deze eerste verkenningstocht doen we een poging eer los te rukken uit de klauwen van het woordenboek. We willen als gezworen vrienden van eer stilstaan bij de fascinerende vraag: 'waarom willen we eigenlijk vrienden van eer zijn?'

top | TOPAZ Home | Template Netwerk