Wat is Eer?
Sander Funneman - Nederland
Ongeveer een half jaar geleden, kerstmis 2003, hebben wij het
woorden-bevrijdingsfront opgericht binnen het Template netwerk. Het doel van
het woordenbevrijdingsfront is simpel: 'Bevrijd zoveel mogelijk bedreigde woorden
uit het woordenboek door ze opnieuw te gebruiken en nieuwe waarde, toepassing
en definitie te geven'. We hebben ons sindsdien vooral gericht op 'kwaliteiten':
woorden die een menselijke deugd of goede eigenschap uitdrukken. Sinds de oprichting
van het woordenbevrijdingsfront, zijn talloze 'bedreigde' woorden gered door
een groeiende groep enthousiastelingen. Dit artikel is in dat kader gewijd
aan 'eer', een edele eigenschap, die steeds vaker misbruikt wordt om wraakacties
en geweld te motiveren. Voor iedereen die zich 'een vriend van eer' noemt,
volgt hier een eerste aanzet tot de filosofische restauratie van eer.
Eer heb je niet zomaar. Het is een vluchtige substantie. Als je het op een
bepaald ogenblik denkt te hebben, dan ontsnapt het je weer het volgende moment.
Het is een proces, geen product dat je kunt bezitten. Eer heeft niet één
enkele definitie. In dat ene kleine woordje zit een hele levenskunst verpakt
met definities voor elke gelegenheid. Voor sommige mensen is eer nog steeds
een zeldzame diamant die een leven lang liefdevol gepolijst en geslepen wordt
en daardoor langzaam meer en meer gaat glinsteren. Voor anderen is dat niet
zo. Door hen wordt eer soms gebruikt om geweld en het spelen voor eigen rechter
een glans van eerbiedwaardigheid te geven. Zo wordt bijvoorbeeld in 'ere-wraak'
deze prinses van menselijk streven eerloos uitgehuwelijkt aan de maffia.
Werkelijke eer groeit alleen in het juiste klimaat, omringd bijvoorbeeld
door een zorgvuldig afwegen van consequenties en het zoeken naar redenen.
Eer heeft voedsel en energie nodig, net als alles in de natuur. Eer is een
brug tussen waarden en normen en geeft er een diepere betekenis aan. Zo is
het bijvoorbeeld heel makkelijk om totaal niets te geven om de afwas die
zich steeds hoger opstapelt op het aanrecht in de keuken. En het is ook makkelijk
om de schimmel te negeren die groeit op de vloer van de badkamer. Maar, gemak
is geen eer. Gemak is gemak en eer is eer. Natuurlijk is het mogelijk voor
vrouwelijke drugsverslaafden om zwanger te raken waardoor kinderen verslaafd
geboren worden. En natuurlijk is dit van een hele andere orde dan de voorbeelden
hiervoor, maar wat die voorbeelden met elkaar verbindt is het 'niet afwegen
van consequenties'. De vraag is niet of iemand wel of niet eervol is. De
vraag is of de voorwaarden er waren waarin die persoon de juiste afwegingen
kon maken. Want eer kan niet verkregen worden door alleen maar moreel 'juiste'
antwoorden te geven op controversiële vragen. Eer moet gewonnen worden
op het veld van persoonlijke motivatie, consequenties, context, diepgang,
redenen en dan actie.
Eer kent geen rangen of standen, het is er voor iedereen. In de zorgvuldigheid
en de motivatie van een moeder is eer niet minder waard dan in de oprechte
betrokkenheid van een wereldleider. Eer maakt geen onderscheid, geeft niets
om titels of aanzien. Eer is gewoon eer.
Voor iedereen bestaat de mogelijkheid van persoonlijke eer. Voor de één
betekent dat in een moeilijke situatie toch 'de eer aan jezelf houden', voor
een ander betekent het een moedige vraag op het juiste moment stellen, terwijl
het voor een derde persoon betekent 'nu eens geen woorden, maar daden'.
Ook een groep mensen kent eer: een groep verhalenvertellers in actie in een
kinderziekenhuis, een oprecht toegewijd en hecht lerarenteam, een groep vrijwilligers
in een bejaardenhuis, een groep brandweerlieden die met gevaar voor eigen leven
opnieuw een brandend gebouw binnengaat op zoek naar overlevenden, of een koor
in een vluchtelingenkamp.
Allemaal projecten van eer. Niemand hoefde het te doen. Toch is het gebeurd.
De motivatie was er. De noodzaak was er. En de kans werd met beide handen aangegrepen.
En eer was ook aanwezig bij die gebeurtenissen, gevoeld door iedereen. Als
die er niet was geweest... Als die laatste surveillance van de politie niet
had plaatsgevonden, hoewel het laat was, slecht weer en die twee mannen allang
naar huis hadden gemogen! Maar dat deden ze niet. Het is niet persoonlijk.
Het is voor de eer.
En bij alles hoort een andere ere-code. Die code ligt niet vast, staat niet
ergens in een boek. De vraag 'hoe hoort het' in verband met eer, is nutteloos.
Eer heeft geen banden met moraliteit, oordeelt niet over goed en kwaad. Eer
voegt zich bij goede redenen en bij de daden die daaruit voortkomen.
Eer is onmiddellijk ter plekke bij een effectieve en spontane reactie op een
situatie die hopeloos leek. Een auto in de sloot, iemand die je zomaar helpt.
Eer voegt zich dan bij de onverwachte helper in nood, de redder, de beschermer,
de geruststeller, de geduldige luisteraar, de hoopgever, de opmonteraar en
de opbeurder, de gulle donateur, de trouwe vriend, de doorzetter en de steun
en toeverlaat. Al deze verhalen van elke dag, stuk voor stuk ontstaan uit liefde
voor eer... eigenlijk voorpaginanieuws!
Maar soms is het allemaal veel moeilijker te zien. Is het niet zwart wit,
helder en duidelijk. Zijn zij die stelen bijvoorbeeld, of zij die iemand om
het leven brengen altijd reddeloos verloren voor eer? Het oordeel is zo makkelijk
geveld. Ook als stelen het laatste redmiddel was om de kinderen te eten te
geven? En, hoe lang duurt het voordat ondraaglijk lijden van een vriend of
vriendin je overtuigd heeft van de eer in het helpen beëindigen van een
leven?
En onmiddellijk staat hij op de stoep, de morele brigade die de wereld simpelweg
in tweeën deelt: de goeden en de slechten. Eer kiest die simpele weg niet.
Eer kiest de weg van diepgang, evaluatie, reden, waarde, de weg van nadenken
en overpeinzen en de verantwoordelijke stappen die daaruit voortvloeien. Eer
is ook jezelf aan de wetten houden. Maar nood breekt wetten. En in het breken
ontstaat vaak weer eer. Het is een duveltje uit een doosje.
Echter, eer is geen nieuws. Ruzie, conflict en oorlog zijn nieuws. Maar ruzie
is een teken van onvolwassenheid, het nog niet kunnen hanteren van tegenstellingen,
een onvermogen om conflicten op een constructieve manier te beslechten. Oordelen
is veel eenvoudiger: niet hoeven na te denken, maar onmiddellijk op zoek gaan
naar daders en schuldigen.
Hierbij kan journalistiek bijvoorbeeld verzanden in een oordeel. Niet omdat
iemand gelooft in het oordeel, maar omdat oordeel verkoopt. Niet alle journalistiek
werkt op die manier. Maar als het maken van een verhaal om de publieke opinie
te voeden een kwestie is van wegstrepen, wat streep je dan als eerste door?
De nuance, het detail, de context? En wat als het bijzondere zich nu juist
schuilhoudt in de details, nuance en context? Door teveel te strepen worden
mensen gereduceerd en blijven er alleen nog maar de 'slechte' aspecten over.
Het verhaal is scheefgetrokken. Het ligt niet aan de feiten. Die zijn waar.
Maar het ligt aan de manier waarop de feiten geordend zijn. Daarin is geen
eer meer aanwezig.
Wat is eer? Wat is eer nog meer behalve het nakomen van contracten, afspraken
en beloften? Om eer een kans te geven zich te manifesteren buiten het woordenboek,
in een groter perspectief, zijn hier zeven definities van eer in een kleurenspectrum
bij elkaar gezet. Ze zijn bedoeld als een eerste aanzet voor verdere definitie
en ontwikkeling van het begrip eer.
Rood |
Eer is principes uitdrukken in acties. In eer versmelten onze redenen
en daden zich tot een samenhangende manier van leven. |
Oranje |
Eer is een leven van licht en het bedwingen van duisternis, waarin de
intentie is om nooit tekort te schieten in licht, maar hoe langer hoe minder
te vertoeven in duisternis. Daarmee is eer onze persoonlijke coach die
ons helpt bij het maken van de juiste keuzes. |
Geel |
Eer sublimeert destructieve situaties tot constructieve situaties. |
Groen |
Eer is prompt reageren op een noodzaak en daarin direct geven wat er
nodig is, niet meer en niet minder. |
Blauw |
Eer is een staat waarin we als mens nooit minder hoeven te zijn dan menselijk. |
Indigo |
Eer geeft zelfkennis waarin niets van onszelf verborgen blijft voor onszelf. |
Violet |
Eer is een plasma verbonden met een doel. Het stelt ons in staat om te
allen tijde te begrijpen welk doel onze erecodes dienen. |
Nu, aan het eind van deze eerste verkenningstocht doen we een poging eer los
te rukken uit de klauwen van het woordenboek. We willen als gezworen vrienden
van eer stilstaan bij de fascinerende vraag: 'waarom willen we eigenlijk vrienden
van eer zijn?'
top | TOPAZ Home | Template Netwerk |