Voorkeur en Afkeer
of een excuus om geen verantwoordelijkheid te nemen voor je handelen.
door Rolf Christoffersen, Denemarken
We
kennen allemaal wel - of in elk geval de meeste mannen - het gevoel dat we dol
van vreugde zijn over de triomfen van ons nationale voetbalelftal. Dat is een
lekker gevoel. We vinden het heerlijk als het de tegenpartij verslaat en elke
gemiste pass, verloren bal, vrije schop en alle voorgaande nederlagen die het
team geleden heeft, worden vergeven. En het tegenovergestelde gebeurt als het
verliest. Dat zit ons niet lekker. Dan ligt het aan de individuele spelers,
de scheidsrechter, de trainer, de tegenstander, of aan allemaal tegelijk. Gevoelens
van voorkeur en afkeer kunnen ons, meer dan wat ook, bij elkaar brengen in zaken
waar we voor of tegen zijn. We maken dat elke dag mee, of het nu gaat over sport
of het wereldnieuws. Afhankelijk van de indringende beelden die op het scherm
verschijnen, worden we in onze sympathieën en antipathieën heen en
weer geslingerd tussen deze en gene mening, bijvoorbeeld ten tijde van de aanvallen
van 11 september in de Verenigde Staten van Amerika. In dit artikel gaan we
nader in op waar die gevoelens van voorkeur en afkeer ontstaan - namelijk in
onszelf.
De meeste westerlingen gaan door het leven zonder ervaring uit de eerste hand
van levensbedreigende catastrofen. Globaal hebben we toegang tot alles wat we
nodig hebben in termen van voedsel uit de winkels, water uit de kraan, een film
op de tv, nieuwsgaring 24 uur per dag en vakantie als we er even uit moeten.
We hebben kleding, telefoon, het internet. We kunnen ervoor kiezen elke dag
vis te eten omdat we vis lekker vinden. We kunnen besluiten dat we die blauwe
trui in de kast laten liggen omdat we de rode leuker vinden. We kunnen het vermaak
kiezen dat we willen en de andere kanalen waar we toegang toe hebben negeren.
We kunnen de krant lezen die onze mening deelt en de krant met de onwelkome
mening verwerpen. En we doen dit de hele tijd; elke dag bekrachtigen we in onszelf
en in onze interacties met anderen, wat we liever hebben en waar we niet gelukkig
mee zijn. Dit bepaalt meestal wie onze vrienden zijn, want waarom zou je vrijwillig
je tijd besteden aan mensen met wie je je niet verwant voelt? We nemen hier
de manier van leven onder de loep waarmee de meesten van ons zijn opgevoed.
Een levensstijl met als doel een zo comfortabel mogelijk leven, waarbij voorkeur
of afkeer een van de meest bepalende factoren is om dat te bereiken.
De ene waarheid regeert de andere
Het is belangrijk te benadrukken dat voorkeur en afkeer op zichzelf niet iets
negatiefs zijn, of slecht, of verkeerd. Het is natuurlijk om voorkeur of afkeer
op de meeste gebieden te hebben, bijvoorbeeld als we tijd met anderen doorbrengen.
We houden van het gemeenschapsgevoel, om ervaringen, gevoelens en gedachten
met iemand te kunnen delen, terwijl maar weinig mensen graag in eenzaamheid
vertoeven. Dit artikel wil onderzoeken wat er kan gebeuren als de factor voorkeur
en afkeer zijn invloed kan uitoefenen in alles en op het geheel van iemands
leven.
Stel je voor: je bent verdwaald in de woestijn, zit zonder water en sterft
bijna letterlijk van de dorst, als er een man voorbijkomt die vraagt: 'Waar
heb je trek in?' Je antwoordt: 'Water!' Als hij dan zegt: 'Ik heb volop water,
maar wel in een vieze mok', zeg je zonder aarzelen: 'Dat maakt me niet uit,
ik heb water nodig.' Vaak zijn het buitenissige voorbeelden die simpele waarheden
illustreren. Dit voorbeeld toont aan dat ons complex (lichaamssystemen en vermogens)
kiest voor wat ons kracht en energie geeft. Daarentegen zijn onze sympathieën
en antipathieën gebaseerd op wat we lekker of leuk vinden. Of neem het
voorbeeld van in bed liggen met een griep. Het lichaam heeft energie nodig om
het virus eruit te werken en eist dat je je ontspant en rustig houdt. Jij daarentegen
had zo je eigen plannen voor die dag. Deze voorbeelden laten zien dat de ene
waarheid de andere regeert. Ons complex geeft de voorkeur aan wat is gebaseerd
op voortduring van het leven, de basis voor het sowieso kunnen leiden van een
leven beheerst door sympathieën en antipathieën. Het is trouwens interessant
dat je als je ziek bent vaak trek hebt in iets anders dan wat je normaal eet.
Misschien heeft je lichaam vitamine C nodig om de ziekte te bestrijden en genereert
het trek in bijvoorbeeld sinaasappelen. Dit laat onder andere zien dat waar
onze voorkeur naar uitgaat niet altijd is wat nodig is of waar ons complex naar
hunkert. Of een situatie vraagt om te luisteren naar wat je complex je probeert
te vertellen, in plaats van je gebruikelijke patronen van lekker of niet lekker.
Een goed begin om je hier meer bewust van te worden is om eens te letten op
hoe vaak je woorden bezigt als 'dat vind ik leuk' of 'daar houd ik niet van'.
Probeer dat eens een dag in de gaten te houden en kijk hoe vaak je spreekt of
denkt in soortgelijke termen.
Grote voorkeuren en aversies beginnen klein
In de talloze kleine voorbeelden in ons dagelijks leven van waar we een voorkeur
voor of afkeer van hebben vind je een broeinest van grote(re) voorkeuren en
aversies. Het is belangrijk nogmaals te benadrukken dat er niets verkeerd aan
is om van het een wel te houden en niet van het andere, maar om dat een heel
leven te laten beïnvloeden kan ernstige gevolgen hebben. Als je permanent
de factor 'leuk/niet leuk' toepast wordt het een gewoonte die zich automatisch
herhaalt tot hij onbewust van invloed wordt op almaar grotere delen van je leven.
Dan is het niet langer meer een kwestie van voorkeur of afkeer, maar wordt het
een bestuurssysteem dat min of meer je meningen, besluiten, acties en wensen
rekruteert. De geschiedenis getuigt hiervan. Een bekend voorbeeld is de jodenvervolging
in de Tweede Wereldoorlog, waar een golf van antipathie tegen joden tot leven
kwam die een grote massa mensen overspoelde, resulterend in volkerenmoord. Of
ten tijde van de Franse Revolutie, toen de diepgewortelde antipathie tegen de
adel pas bevredigd was nadat er geen koppen meer waren om te laten rollen. Ook
in dit tijdperk kunnen we ons afvragen of tragedies als die van 11 september
of de genocide in voormalig Joegoslavië met verslaggeving door de massamedia,
een extremere maat voor sympathieën en antipathieën over de hele wereld
gevoed hebben.
De golven van voorkeur en afkeer komen op als de meerderheid der mensen niet
langer dieper in zichzelf wil of kan graven en nadenkt over wat zíj denkt
en voelt waar de situatie om vraagt. In plaats daarvan worden de verslagen en
beelden via de media de voornaamste veroorzaker van voorkeur en afkeer. Wat
dat betreft is het aan ieder voor zich te analyseren of zijn voorkeur en afkeer
gebaseerd is op een redenatie die iets van alle kanten bekijkt of dat men slechts
gebruik maakt van kennis die makkelijk voor de voeten komt.
Hoeveel energie wordt er gebruikt door belang te hechten aan sympathieën
en antipathieën?
Vandaag de dag hebben de meeste mensen gemakkelijk toegang tot informatie en
kennis, met het internet als de laatste nieuwe ingang. De eindeloze hoeveelheid
keuzes waarvoor we gesteld worden maakt het mogelijk exact te kiezen waaraan
we de voorkeur geven. Twintig jaar geleden kon je kiezen tussen zoute en ongezouten
pinda's. Tegenwoordig heb je geroosterde, kleine of grote pinda's, pinda's met
honing, exotisch gekruide, met barbecuekruiden, enzovoort. We kunnen ons vullen
met een groter keuzemenu van wat we lekker vinden en hebben dus ook een grotere
verscheidenheid om niet lekker te vinden. Daardoor verleggen we onze grenzen
van sympathie en antipathie, waardoor deze meer ruimte innemen in ons leven
en meer aandacht behoeven. De vraag is: ten koste waarvan? Hoeveel energie gebruiken
we voor het toedichten van belangrijkheid aan sympathieën en antipathieën?
Energie die we ook kunnen gebruiken om uit te zoeken wat voldoende, geschikt
of versterkend is voor ons leven. Is het nodig te kunnen kiezen uit twintig
smaken pinda's? Pinda's zijn misschien niet de meest invloedrijke dingen in
het leven, maar sympathieën en antipathieën zijn dat vaak wel.
We geven alleen de voorkeur aan wat er beschikbaar is
Nu volgt een ander voorbeeld van hoe voorkeur en afkeer zich in het dagelijks
leven uiten. Je zoekt een trui in een kledingzaak. De verkoper laat je er vier
zien: een blauwe, een groene, een bruine en een witte. Je past ze allemaal en
besluit dat je de voorkeur geeft aan de witte. Maar wat als de trui die je echt
mooi zou vinden een lichtgrijze met wit is? Maar omdat niemand je hem heeft
laten zien wist je niet van het bestaan ervan en dus had je de keuze niet. Of
toen ons ooit gevraagd werd 'Wat wil je later worden?'. Om je te helpen bij
je beroepskeuze laat men je een boek met 600 beroepsmogelijkheden zien. Maar
wat als het beroep dat je later wilt uitoefenen nummer 601 is? Deze voorbeelden
laten twee belangrijke aspecten van onze beperkingen zien. Het eerste is onze
zelfkennis. Hoe diep hebben we gegraven om erachter te komen waar we werkelijk
de voorkeur aan geven en hoe goed kennen we de vele levens in ons die allemaal
aan andere dingen de voorkeur geven? Misschien heeft ons instinct de blauwe
trui nodig en ons 'carrièreleven' de witte. Dit zou kunnen inspireren
tot nader onderzoek over waar voorkeur en afkeer vandaan komen. Zijn het invloeden
van binnenuit of van buitenaf? Speelt je sociale omstandigheid een rol? Je omgeving?
Of wellicht leeftijd, astrologische invloeden, nationale invloeden, trends,
modebladen, enzovoort?
Het tweede beperkende aspect is hoe goed geïnformeerd we zijn over de
mogelijkheden. Dit heeft niet zozeer te maken met wat je weet maar hangt eerder
af van de kennis die je zoekt en waar je open voor bent. In het voorbeeld van
de kledingzaak ontbreekt het de koper aan de benodigde kennis om de trui te
kunnen kiezen die zijn leven of zijn instinct nodig heeft en daarom kiest hij
degene die hij zelf leuk vindt, in dit geval de 'carrière-trui'. Hetzelfde
geldt voor het voorbeeld van de beroepskeuze, waarbij de meeste mensen, met
goede reden, niet genoeg kennis en ervaring hebben kunnen verzamelen om te weten
wat ze later willen worden.
De individuele uitdaging is om het onafhankelijke, rationele wezen te blijven
dat je geacht werd te zijn
De doorslaggevende vraag moet wel zijn: wat is de zin van voorkeur en afkeer
en hoeveel invloed wil je dat ze in je leven hebben? In een tijd waar sympathieën
en antipathieën op wereldniveau zo'n grote rol spelen, is de persoonlijke
uitdaging het onafhankelijke wezen te blijven dat je geacht wordt te zijn. Waarin
je een grotere verantwoordelijkheid neemt voor de gevoelens en daaruit voortvloeiende
handelingen waar je je naam aan verbindt. Om te beginnen zou je voor jezelf
helder kunnen krijgen op welke levensgebieden je zelfbepaalde sympathieën
en antipathieën het voor het zeggen mogen hebben en op welke gebieden je
besluit dat jíj de baas bent. Vanzelfsprekend is het een persoonlijke
kwestie wat iemand belangrijk of onbelangrijk vindt; hetzelfde geldt voor voorkeuren
en aversies. Als gevoelens van voorkeur of afkeer spontaan opkomen is dat vaak
het symptoom van een invloed van buitenaf die jij met je eigen gevoel vereenzelvigt.
Dan is het wijs je af te vragen of je hier echt de voorkeur aan wilt geven.
top | TOPAZ Home | Template Netwerk |