TOPAZ | Voorkeur en Afkeer

Voorkeur en Afkeer

of een excuus om geen verantwoordelijkheid te nemen voor je handelen.

door Rolf Christoffersen, Denemarken

We kennen allemaal wel - of in elk geval de meeste mannen - het gevoel dat we dol van vreugde zijn over de triomfen van ons nationale voetbalelftal. Dat is een lekker gevoel. We vinden het heerlijk als het de tegenpartij verslaat en elke gemiste pass, verloren bal, vrije schop en alle voorgaande nederlagen die het team geleden heeft, worden vergeven. En het tegenovergestelde gebeurt als het verliest. Dat zit ons niet lekker. Dan ligt het aan de individuele spelers, de scheidsrechter, de trainer, de tegenstander, of aan allemaal tegelijk. Gevoelens van voorkeur en afkeer kunnen ons, meer dan wat ook, bij elkaar brengen in zaken waar we voor of tegen zijn. We maken dat elke dag mee, of het nu gaat over sport of het wereldnieuws. Afhankelijk van de indringende beelden die op het scherm verschijnen, worden we in onze sympathieën en antipathieën heen en weer geslingerd tussen deze en gene mening, bijvoorbeeld ten tijde van de aanvallen van 11 september in de Verenigde Staten van Amerika. In dit artikel gaan we nader in op waar die gevoelens van voorkeur en afkeer ontstaan - namelijk in onszelf.

De meeste westerlingen gaan door het leven zonder ervaring uit de eerste hand van levensbedreigende catastrofen. Globaal hebben we toegang tot alles wat we nodig hebben in termen van voedsel uit de winkels, water uit de kraan, een film op de tv, nieuwsgaring 24 uur per dag en vakantie als we er even uit moeten. We hebben kleding, telefoon, het internet. We kunnen ervoor kiezen elke dag vis te eten omdat we vis lekker vinden. We kunnen besluiten dat we die blauwe trui in de kast laten liggen omdat we de rode leuker vinden. We kunnen het vermaak kiezen dat we willen en de andere kanalen waar we toegang toe hebben negeren. We kunnen de krant lezen die onze mening deelt en de krant met de onwelkome mening verwerpen. En we doen dit de hele tijd; elke dag bekrachtigen we in onszelf en in onze interacties met anderen, wat we liever hebben en waar we niet gelukkig mee zijn. Dit bepaalt meestal wie onze vrienden zijn, want waarom zou je vrijwillig je tijd besteden aan mensen met wie je je niet verwant voelt? We nemen hier de manier van leven onder de loep waarmee de meesten van ons zijn opgevoed. Een levensstijl met als doel een zo comfortabel mogelijk leven, waarbij voorkeur of afkeer een van de meest bepalende factoren is om dat te bereiken.

De ene waarheid regeert de andere

Het is belangrijk te benadrukken dat voorkeur en afkeer op zichzelf niet iets negatiefs zijn, of slecht, of verkeerd. Het is natuurlijk om voorkeur of afkeer op de meeste gebieden te hebben, bijvoorbeeld als we tijd met anderen doorbrengen. We houden van het gemeenschapsgevoel, om ervaringen, gevoelens en gedachten met iemand te kunnen delen, terwijl maar weinig mensen graag in eenzaamheid vertoeven. Dit artikel wil onderzoeken wat er kan gebeuren als de factor voorkeur en afkeer zijn invloed kan uitoefenen in alles en op het geheel van iemands leven.

Stel je voor: je bent verdwaald in de woestijn, zit zonder water en sterft bijna letterlijk van de dorst, als er een man voorbijkomt die vraagt: 'Waar heb je trek in?' Je antwoordt: 'Water!' Als hij dan zegt: 'Ik heb volop water, maar wel in een vieze mok', zeg je zonder aarzelen: 'Dat maakt me niet uit, ik heb water nodig.' Vaak zijn het buitenissige voorbeelden die simpele waarheden illustreren. Dit voorbeeld toont aan dat ons complex (lichaamssystemen en vermogens) kiest voor wat ons kracht en energie geeft. Daarentegen zijn onze sympathieën en antipathieën gebaseerd op wat we lekker of leuk vinden. Of neem het voorbeeld van in bed liggen met een griep. Het lichaam heeft energie nodig om het virus eruit te werken en eist dat je je ontspant en rustig houdt. Jij daarentegen had zo je eigen plannen voor die dag. Deze voorbeelden laten zien dat de ene waarheid de andere regeert. Ons complex geeft de voorkeur aan wat is gebaseerd op voortduring van het leven, de basis voor het sowieso kunnen leiden van een leven beheerst door sympathieën en antipathieën. Het is trouwens interessant dat je als je ziek bent vaak trek hebt in iets anders dan wat je normaal eet. Misschien heeft je lichaam vitamine C nodig om de ziekte te bestrijden en genereert het trek in bijvoorbeeld sinaasappelen. Dit laat onder andere zien dat waar onze voorkeur naar uitgaat niet altijd is wat nodig is of waar ons complex naar hunkert. Of een situatie vraagt om te luisteren naar wat je complex je probeert te vertellen, in plaats van je gebruikelijke patronen van lekker of niet lekker. Een goed begin om je hier meer bewust van te worden is om eens te letten op hoe vaak je woorden bezigt als 'dat vind ik leuk' of 'daar houd ik niet van'. Probeer dat eens een dag in de gaten te houden en kijk hoe vaak je spreekt of denkt in soortgelijke termen.

Grote voorkeuren en aversies beginnen klein

In de talloze kleine voorbeelden in ons dagelijks leven van waar we een voorkeur voor of afkeer van hebben vind je een broeinest van grote(re) voorkeuren en aversies. Het is belangrijk nogmaals te benadrukken dat er niets verkeerd aan is om van het een wel te houden en niet van het andere, maar om dat een heel leven te laten beïnvloeden kan ernstige gevolgen hebben. Als je permanent de factor 'leuk/niet leuk' toepast wordt het een gewoonte die zich automatisch herhaalt tot hij onbewust van invloed wordt op almaar grotere delen van je leven. Dan is het niet langer meer een kwestie van voorkeur of afkeer, maar wordt het een bestuurssysteem dat min of meer je meningen, besluiten, acties en wensen rekruteert. De geschiedenis getuigt hiervan. Een bekend voorbeeld is de jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog, waar een golf van antipathie tegen joden tot leven kwam die een grote massa mensen overspoelde, resulterend in volkerenmoord. Of ten tijde van de Franse Revolutie, toen de diepgewortelde antipathie tegen de adel pas bevredigd was nadat er geen koppen meer waren om te laten rollen. Ook in dit tijdperk kunnen we ons afvragen of tragedies als die van 11 september of de genocide in voormalig Joegoslavië met verslaggeving door de massamedia, een extremere maat voor sympathieën en antipathieën over de hele wereld gevoed hebben.

De golven van voorkeur en afkeer komen op als de meerderheid der mensen niet langer dieper in zichzelf wil of kan graven en nadenkt over wat zíj denkt en voelt waar de situatie om vraagt. In plaats daarvan worden de verslagen en beelden via de media de voornaamste veroorzaker van voorkeur en afkeer. Wat dat betreft is het aan ieder voor zich te analyseren of zijn voorkeur en afkeer gebaseerd is op een redenatie die iets van alle kanten bekijkt of dat men slechts gebruik maakt van kennis die makkelijk voor de voeten komt.

Hoeveel energie wordt er gebruikt door belang te hechten aan sympathieën en antipathieën?

Vandaag de dag hebben de meeste mensen gemakkelijk toegang tot informatie en kennis, met het internet als de laatste nieuwe ingang. De eindeloze hoeveelheid keuzes waarvoor we gesteld worden maakt het mogelijk exact te kiezen waaraan we de voorkeur geven. Twintig jaar geleden kon je kiezen tussen zoute en ongezouten pinda's. Tegenwoordig heb je geroosterde, kleine of grote pinda's, pinda's met honing, exotisch gekruide, met barbecuekruiden, enzovoort. We kunnen ons vullen met een groter keuzemenu van wat we lekker vinden en hebben dus ook een grotere verscheidenheid om niet lekker te vinden. Daardoor verleggen we onze grenzen van sympathie en antipathie, waardoor deze meer ruimte innemen in ons leven en meer aandacht behoeven. De vraag is: ten koste waarvan? Hoeveel energie gebruiken we voor het toedichten van belangrijkheid aan sympathieën en antipathieën? Energie die we ook kunnen gebruiken om uit te zoeken wat voldoende, geschikt of versterkend is voor ons leven. Is het nodig te kunnen kiezen uit twintig smaken pinda's? Pinda's zijn misschien niet de meest invloedrijke dingen in het leven, maar sympathieën en antipathieën zijn dat vaak wel.

We geven alleen de voorkeur aan wat er beschikbaar is

Nu volgt een ander voorbeeld van hoe voorkeur en afkeer zich in het dagelijks leven uiten. Je zoekt een trui in een kledingzaak. De verkoper laat je er vier zien: een blauwe, een groene, een bruine en een witte. Je past ze allemaal en besluit dat je de voorkeur geeft aan de witte. Maar wat als de trui die je echt mooi zou vinden een lichtgrijze met wit is? Maar omdat niemand je hem heeft laten zien wist je niet van het bestaan ervan en dus had je de keuze niet. Of toen ons ooit gevraagd werd 'Wat wil je later worden?'. Om je te helpen bij je beroepskeuze laat men je een boek met 600 beroepsmogelijkheden zien. Maar wat als het beroep dat je later wilt uitoefenen nummer 601 is? Deze voorbeelden laten twee belangrijke aspecten van onze beperkingen zien. Het eerste is onze zelfkennis. Hoe diep hebben we gegraven om erachter te komen waar we werkelijk de voorkeur aan geven en hoe goed kennen we de vele levens in ons die allemaal aan andere dingen de voorkeur geven? Misschien heeft ons instinct de blauwe trui nodig en ons 'carrièreleven' de witte. Dit zou kunnen inspireren tot nader onderzoek over waar voorkeur en afkeer vandaan komen. Zijn het invloeden van binnenuit of van buitenaf? Speelt je sociale omstandigheid een rol? Je omgeving? Of wellicht leeftijd, astrologische invloeden, nationale invloeden, trends, modebladen, enzovoort?

Het tweede beperkende aspect is hoe goed geïnformeerd we zijn over de mogelijkheden. Dit heeft niet zozeer te maken met wat je weet maar hangt eerder af van de kennis die je zoekt en waar je open voor bent. In het voorbeeld van de kledingzaak ontbreekt het de koper aan de benodigde kennis om de trui te kunnen kiezen die zijn leven of zijn instinct nodig heeft en daarom kiest hij degene die hij zelf leuk vindt, in dit geval de 'carrière-trui'. Hetzelfde geldt voor het voorbeeld van de beroepskeuze, waarbij de meeste mensen, met goede reden, niet genoeg kennis en ervaring hebben kunnen verzamelen om te weten wat ze later willen worden.

De individuele uitdaging is om het onafhankelijke, rationele wezen te blijven dat je geacht werd te zijn

De doorslaggevende vraag moet wel zijn: wat is de zin van voorkeur en afkeer en hoeveel invloed wil je dat ze in je leven hebben? In een tijd waar sympathieën en antipathieën op wereldniveau zo'n grote rol spelen, is de persoonlijke uitdaging het onafhankelijke wezen te blijven dat je geacht wordt te zijn. Waarin je een grotere verantwoordelijkheid neemt voor de gevoelens en daaruit voortvloeiende handelingen waar je je naam aan verbindt. Om te beginnen zou je voor jezelf helder kunnen krijgen op welke levensgebieden je zelfbepaalde sympathieën en antipathieën het voor het zeggen mogen hebben en op welke gebieden je besluit dat jíj de baas bent. Vanzelfsprekend is het een persoonlijke kwestie wat iemand belangrijk of onbelangrijk vindt; hetzelfde geldt voor voorkeuren en aversies. Als gevoelens van voorkeur of afkeer spontaan opkomen is dat vaak het symptoom van een invloed van buitenaf die jij met je eigen gevoel vereenzelvigt. Dan is het wijs je af te vragen of je hier echt de voorkeur aan wilt geven.

top | TOPAZ Home | Template Netwerk