 |
 |
Een gesprek over sterven - onontkoombaar feit van het leven
Voor Judith Pocock (63) is het stervensproces onlosmakelijk verbonden met het wonder van en de verwondering over het raadsel van het leven. Haar motief voor het oprichten van de 'Ruby Care Foundation' is o.a. de taboes te doorbreken die dit allerbelangrijkste moment omringen en het bewustzijn omtrent het stervensproces te vergroten. "Het begon met een groeiende ontevredenheid over de manier waarop mensen met de dood omgaan. Ik heb jaren gewerkt met mensen die stervende waren en ik zag de ontkenning en de angst in hen. Ze leken niet te verwachten dat ze ooit zouden overlijden; doodgaan lijkt wel ongepast. Ze willen er niet over praten, ze willen er niet over denken." Doodgaan is een realiteit voor ieder van ons en het stervensproces doorloopt een aantal stadia. De meesten willen een zachte dood sterven. Maar hoe kunnen we ons voorbereiden op een vreedzame, heldere en aanvaardende manier, ondanks pijn, verdriet of ongemak? Judith legt uit dat elk levenseinde een duidelijk proces van opruimen en afsluiten kent dat begeleid zou dienen te worden. "Als ik mensen op hun sterfbed begeleidde, moedigde ik hen aan over hun angsten en zorgen te praten. Ik zag hun gemoedsrust groeien wanneer zij uit konden spreken wat hen dwars zat. Dat liet me de behoefte zien aan wat ik 'companion counselors' noem: zorgvuldig getrainde mensen die de stervende begeleiden terwijl zij praten over hun angsten, zorgen, hoop, dromen, over alles waarvoor ze rust moeten vinden. Er is een mechanisme in een stervende dat deze gemoedsrust uitdrukkelijk nastreeft. Je kunt het vergelijken met een vrouw in de laatste weken van haar zwangerschap - opeens is er een enorme behoefte om dingen schoon te maken, op te ruimen en klaar te maken voor het nieuwe leven. Dat geldt ook voor iemand die de dood nadert; dit interne mechanisme zorgt voor de behoefte om alles op te ruimen." Het vergemakkelijken van dit proces van loslaten en opruimen is een belangrijke functie van de begeleider. Het kan uren, weken of zelfs maanden duren voordat iemand zich van zijn lasten bevrijd heeft of praktische zaken als een testament heeft kunnen regelen of, als hij ziek is, begrijpt wat de ziekte inhoudt, hoe die zich ontwikkelt en hoe hij zich het beste kan voorbereiden. Daarbovenop rijst de vraag hoe familie en vrienden voor te bereiden op het verlies van hun geliefde. Deze begeleiding vraagt om vakkundige training. De begeleider heeft een goed inzicht nodig in geloof, sociale etiquette, zeden en ethiek, menselijk leven in het algemeen, psychologie, menselijk gedrag... er is zoveel nodig om iemand op een behoorlijke manier bij te staan als hij ongerust is tijdens de laatste levensfase. "Mensen moeten begrijpen wat er eigenlijk gebeurt als iemand stervend is", zegt Judith. "Ja, er kan pijn en ziekte zijn en die fysieke kant is één kant. Maar tegelijk is er heel veel meer gaande. Stervenden hebben behoefte terug te blikken op hun leven en er iets van te maken wat goed te hanteren en acceptabel is. Iedereen wil weten dat zijn leven zinvol is geweest, zodat je aan het eind tevreden terug kunt kijken en zeggen "Ja, ik ben van waarde geweest". Een 'companion counselor' kan helpen alles wat in dat leven belangrijk was bij elkaar brengen. De medische wereld beschikt over middelen die mensen helpen met lichamelijk ongemak. Fysieke pijn kan echter mentale, emotionele en zielenpijn maskeren. Je kunt de noodkreet erachter gemakkelijk niet horen. Zelfs voor de stervende is het moeilijk om verder te reiken dan zijn lichamelijke pijn. Dan wordt de hulp van een begeleider erg belangrijk. Het werk van de begeleider kan het best vooral plaatsvinden voordat die pijn te groot wordt, opdat iemand de latere periode van pijn beter kan verdragen. Het gebeurt nogal eens dat die periode dan korter duurt omdat de innerlijke pijn verwerkt is. Deze innerlijke pijn kan te maken hebben met dingen waar men spijt van heeft of die nog opgelost moeten worden. De begeleider stelt de stervende in staat om rancune, angst en soms jarenlang bewaarde geheimen uit te spreken, die hun wezen op dat moment probeert een plek te geven. Uit ervaring weet Judith dat een stervende over schokkende zaken kan beginnen. "Een dame van negentig kan plotseling beginnen over een incestueuze relatie met haar vader toen ze tien was; of iemand heeft een misdaad gepleegd - zaken die nog nooit eerder aan iemand zijn verteld. Het kan ook iets kleins zijn. We hebben allemaal dingen gedaan waarvoor we ons schamen. Als een leven de dood nadert zoekt de frictie die zoiets veroorzaakt een weg naar buiten, zodat de persoon zich daarvan kan bevrijden." Woede, schaamte, schuldgevoel, alle emotionele en mentale restanten zijn als ankers die voorkomen dat een persoon weg kan gaan. Volgens Judith is het cruciaal om jezelf en anderen te vergeven. Onvoorwaardelijk, zodat er niets achterblijft; klaar om te vertrekken naar waarheen dan ook, als de hoedanigheid van dit leven verwisseld is voor een andere. "Wat bedoelen we met doodgaan? Doodgaan is niet iets wat op een bepaald moment gebeurt: eerst was er een ademhaling en toen hield het op. Nee, doodgaan is een langdurig proces. De diverse delen van het lichaam hebben hun eigen tempo; ze stoppen, gaan langzamer of verlaten het lichaam op verschillende tijden". Componenten die vanaf verschillende plaatsen bijeen zijn gebracht keren terug naar waar ze vandaan kwamen, naarmate de kracht die ze samenbond zwakker wordt. Uiteindelijk zal het lichaam terug gaan naar de aarde, terwijl de hogere delen elders een plek krijgen. Aan de ogen kun je het verschil zien tussen wat wij dood en leven noemen: na de dood kijkt er niets meer uit de ogen. Er is iets weggegaan; iets wat Judith de 'levenskracht' noemt. "Het is een zuivere kracht en die is prachtig. Je ziet het bij de geboorte van een nieuw leven en in de stralende ogen van een baby. Niemand aarzelt om te zeggen hoe schitterend dat is en iedereen bevestigt het wonderbaarlijke ervan. Ik heb zowel geboorten als dood bijgestaan en beide kunnen ongelofelijk mooi zijn. Na de geboorte gaat deze kracht door een tijd die we 'levend' noemen. Hij maakt allerlei ervaringen mee die op een persoon afkomen, sommige plezierig, andere afschuwelijk en alles daartussenin. Wanneer tenslotte het einde nadert moet alles uitgezocht en opgeruimd worden en dan blijft slechts die zuivere levenskracht over, net zoals hij arriveerde. Ik denk dat dit de schoonheid is die je ervaart als iemand overlijdt. Kort na het eigenlijke moment van vertrek voel je vaak een buitengewone aanwezigheid en schoonheid, bijna als een euforie. Ik vraag me af of die gratie niet eenvoudig die prachtige levenskracht is in zijn pure vorm, zonder alle ervaringen van die persoon. Hij is nu los gemaakt van de fysieke toestand en je bent weer in de aanwezigheid van zijn zuivere staat. We hebben geen moeite om deze levenskracht te herkennen als die zich manifesteert in een baby. Ik kan ieder die stervensbegeleiding op zich neemt aanraden zich voor dat deel net zo open te stellen, want het is ongelofelijk mooi. Je kunt het evenzeer bij een oud mens als bij een baby ervaren. Het is enorm verheffend om in de aanwezigheid ervan te zijn. Als we leren begrijpen dat aan het eind van een leven deze schoonheid, glorie en liefelijkheid wacht, zou dat ons helpen om met een stervende te praten; om te vertellen dat er een moment aanbreekt waarop die levenskracht in jou zich weer in zijn prachtige, zuivere vorm aandient. Dan werken we allemaal toe naar hetzelfde, namelijk om het proces van sterven, loslaten, doorgaan en vertrekken tot een natuurlijk en normaal onderdeel van het leven te maken. Ceremonie ondersteunt het moment van sterven en Judith heeft bepaalde ceremoniën ontwikkeld voor de momenten voor en na het overlijden. "We hebben een begin gemaakt met het introduceren van een aantal ceremoniën in een verzorgingshuis. Bij iemands overlijden mag iedereen het lichaam zien en kan er tijd worden doorgebracht bij dat leven dat nu heengaat. Dan wordt er soms op een ceremoniële manier een kaars aangestoken, die staat voor het licht dat dit leven vertegenwoordigde en dat nu is vertrokken. Mensen praten over de overledene, over haar of zijn kwaliteiten - misschien had hij veel geduld of een uitzonderlijk begrip voor anderen, of wat dan ook - en ze schrijven deze kwaliteiten op een briefje dat op de tafel voor de kaars wordt gelegd. Dat geeft enorm veel kracht en mensen realiseren zich ook dat 'als ik sterf zullen mensen mij ook op zo'n manier gedenken.' Alleen al de introductie van deze kleine ceremonie in dit verzorgingshuis heeft een enorm verschil gemaakt in de manier waarop deze bejaarden hun eigen dood tegemoet zien. Een ceremonie kan een enorm diepe, emotionele reactie in mensen teweeg brengen. Het helpt om gemoedsrust, versterking en acceptatie te vinden en creëert een moment van wezenlijk belang. Ik ben nu bezig een soort 'gemoedrust-voor-iedereen' ceremonie samen te stellen. Als een familie gehoord heeft dat binnenkort een familielid gaat sterven, verzamelt ieder zich met nabije vrienden rondom de stervende en krijgt de gelegenheid om hem of haar nog bij leven lof toe te zwaaien, zoals: "Ik zie dat je tijdens je leven altijd een enorm geduld en grote zorgzaamheid hebt getoond en ik wil je daarvoor bedanken." Dus elke aanwezige benadert de stervende en bevestigt zijn of haar kwaliteiten. Daarna vraagt hij: "Is er iets waar je je zorgen om maakt en waar ik bij kan helpen voordat je vertrekt?" Het is een simpele ceremonie die iedereen sterkt. Het bekrachtigt de beste eigenschappen van de stervende, stelt hem of haar gerust en het helpt in gebieden waar de stervende zich nog steeds zorgen over maakt. De familie en vrienden voelen zich nodig en dat helpt binnenkort ook hen. In plaats van een enorme emotionele beroering over iemands dood kan ieder beginnen met meer aanvaarding, rust en blijheid in zichzelf te vinden. Deze ceremonie is in het bijzonder geschikt voor mensen die thuis overlijden; de familie is vaak zo geschokt dat ze niet weet wat te doen. Ik heb dikwijls meegemaakt dat iemand op sterven lag met de familie eromheen en dat niemand iets wist te zeggen. Het is eigenlijk alleen maar nodig dat iedereen samenkomt en het leven van de persoon roemt. Dat zal de stervende de bevestiging geven "mijn leven is inderdaad van belang geweest." De familie weet dat ze heeft bijgestaan. Het maakt een groot verschil om te kunnen helpen en om degene die probeert door te gaan naar de volgende fase van wat leven dan ook moge zijn, gerust te stellen. Het is zeer bevredigend als je erbij kunt helpen dat familie en stervende met elkaar gemoedsrust en aanvaarding vinden. Dat wil niet zeggen dat er geen pijn is, maar het vertrek kan tenminste een liefdevolle gebeurtenis zijn. Persoonlijk ervaar ik het als een tijd van gratie en licht, ondanks alle lichamelijke ongemakken en het wederzijdse loslaten dat op een ander niveau gebeurt. Het is heel bijzonder. Dan kunnen mensen zeggen 'ze zijn vredig gestorven' en ik denk dat ieder van ons dat zou willen -in vrede sterven." Judith legt uit hoe begrafenisrituelen het proces van vertrek kunnen ondersteunen. "Als iemand overlijdt kunnen de aanwezigen alle kwaliteiten die dat leven vertegenwoordigde, samenbrengen, zodat dat leven zijn volledigheid en heelheid kan voelen. Terwijl de volgende dagen het stervensproces voortgaat, is er behoefte aan bekrachtiging van het leven dat is overleden - nog steeds stervende -, maar ook van achterblijvers. Er is behoefte aan een ceremonie met mensen die dat leven goed hebben gekend. Zij kunnen samenkomen en over het belang, de kwaliteiten en de kracht van dat leven vertellen. Door dit hardop uit te spreken wordt het allemaal doorgegeven aan die pure levenskracht waarvan je de schoonheid kunt voelen en die wellicht nog steeds nabij is. Tegelijkertijd werkt het benoemen en vieren van dat leven versterkend voor jezelf en anderen. Er is dus een algehele sterking aan de gang. In plaats van zich diepbedroefd, alleen en verloren te voelen, kan een partner bijvoorbeeld de kracht van andere mensen voelen. Als dit ceremonieel gedaan wordt, beleef je het veel intenser dan wanneer iemand alleen een brief schrijft - hoewel ook dat natuurlijk bijdraagt." In de visie van Judith krijgen alle mensen de mogelijkheid op deze manier begeleid te worden wanneer ze sterven. Als dat tenminste is wat ze willen en dat betekent het opleiden van vele 'companion counselors'. "Ik wil dit ingeburgerd en geaccepteerd zien als onderdeel van het stervensproces. Zoals men vroedvrouwen accepteert tijdens de geboorte zie ik graag 'companion counselors' tijdens het overlijden. Er zijn veel jonge vrouwen die ervoor kiezen thuis geboorte te geven aan hun kind in plaats van in een ziekenhuis. Net zo wil ik sterven weghalen uit die omgeving en het naar huis halen waar het hoort; vroeger was het gewoon thuis temidden van familie te sterven en daar hoort het ook nu." De Ruby Care Foundation is een internationale stichting zonder winstoogmerk
die stervensbegeleiding aanbiedt aan stervenden en hun familie. Ze biedt training
tot 'companion counselor' en verzorgt lezingen over het stervensproces. Voor
meer informatie kunt u schrijven naar de Ruby Care Foundation, PO Box 21, Llandysull,
Wales SA39 9WA, Engeland. |
| Copyright © 2001-2021 Template Stichting, alle rechten voorbehouden. |
Een interview met Judith Pocock, oprichtster van de 'Ruby Care Foundation'.