TOPAZ | De Japanse Theaterkunst

De Japanse Theaterkunst

Een uittreksel uit 'The Tear - Studies in World Theatre and Dance' door John Turner.
John Turner begint dit boek met het verkennen van de dieper liggende oorzaken, redenen en toepassingen van kunst, dans en theater in de menselijke geschiedenis. Vervolgens is er een gedeelte over wereldtheater dat vanuit deze invalshoek kijkt naar de kunst van verschillende culturen. Het volgende uittreksel komt uit dit deel en gaat over de Japanse theaterkunst.

‘Ik zal de dans dansen die de torens van de maan doet draaien’

De kunstvorm van het Noh-theater kende zijn bloeitijd in de veertiende eeuw, maar de wortels ervan liggen enkele eeuwen daarvoor in de gewijde tempels en aan de hoven van het oude Japan. Het woord 'Noh' laat zich vertalen als 'verworvenheid' en de buitengewoon vaardige kunst van de Noh-spelers bestond eruit om door middel van fraaie en precieze mime, dans, muziek en gezangen bepaalde invloeden en denkbeelden te representeren.
Het was niet bedoeld om zomaar voor het vermaak verhalen uit te beelden. De ceremoniële opkomst van de spelers is over een brug, de oeroude hashi-gakari, die de reis vertegenwoordigt van de ene wereld naar de andere, van de spirituele naar de materiële. Naast de brug staan drie pijnbomen, die een natuurlijke afscherming vormen doordat ze alle energie van laag niveau uit de buurt absorberen.

Kenmerken van het Japanse theater zijn soberheid, exactheid en functionele respons. De bewegingen zijn precies, klein, zorgvuldig en krachtig; elk gebaar is een denkbeeld, elke houding spreekt, elke beweging is een verhaal. Naar de aard van de kleur rood biedt het theater een arrangement met uiterlijke orde en discipline, waarin een innerlijke passie huist - beheerst, krachtig en slechts bij momenten vrijgegeven.

In onze moderne wereld meten we alles met maatstaven afkomstig uit een leven van veelheid, lawaai, massaliteit en willekeur. Altijd is er geluid, onze zintuigen worden onophoudelijk gebombardeerd met indrukken en beweging is ononderbroken, zonder pauze. Gedachten flitsen door onze geest als telexberichten. Indrukken zijn zo snel en uiteenlopend dat het hele lichamelijke systeem ofwel verdoofd ofwel uitgeput raakt. Er is weinig rust, innerlijke bezinning en vrede.

Het is daarom moeilijk je een tijd en wereld voor te stellen waarin een toon of geluid een minuut in de lucht blijft hangen, waarbij de trilling van dat geluid in elke innerlijke kamer en elk deel van de luisteraar resoneert; waarin een enkele beweging de sfeer kan veranderen en waar de lucht zo geleidend is dat een gemoedstoestand, een gevoel of een inzicht door één gebaar overgebracht kan worden; waarin een gedachte, versterkt door een beweging of een houding, zo'n invloed op de geestestoestand van de aanwezigen heeft dat hun bloed verkoelt; waarin een kleine beweging met de rechterhand een golf van anticipatie door het hof kon sturen, open voor het volgende moment of de volgende handeling.

...elk gebaar is een denkbeeld, elke houding spreekt, elke beweging is een verhaal...

* Opmerking: bij de studie van beweging naar rechts en naar links kan het gegeven van de twee hersenhelften betrokken worden, waarbij het bewegen naar links wordt gestuurd en geleid door het rechter gedeelte van de hersenen en vice versa. De rechter hersenhelft is creatief, artistiek, zacht, vrouwelijk en geneigd tot abstractie, terwijl de linkerhelft mannelijk en hard is, geneigd tot logica, redeneren, theoretiseren en definiëren. Het is een voortdurend onderzoek dat veel begrip kan opleveren omtrent klassieke dans, het gebruik van de stand van het hoofd bij het voordragen van teksten om verschillende accenten te leggen, of het beïnvloeden van de eigen gemoedstoestand bij het voorbereiden van een bepaalde rol, enzovoorts.

Een dans van rechts had één uitwerking, van links een andere.* Naarmate de dansen werden doorgegeven van generatie op generatie en de oorsprong en motieven van het theater verloren gingen, vervielen de toneelstukken tot ceremonieel en gefixeerd, waar ze eens spontaan en levend waren en uitgevoerd door zeer vaardige, vrij reagerende spelers.

Bugaku is de naam van een van de dansvormen die via opeenvolgende generaties aan ons uit die tijd is overgeleverd. Het is een gemaskerde dans die oorspronkelijk aan de hoven en in de tempels werd uitgevoerd. Er wordt onderscheid gemaakt tussen twee verschillende soorten - 'Dansen van Rechts', waarbij de kleding van de dansers hoofdzakelijk groen is en de muziek vooral op slaginstrumenten wordt gespeeld en 'Dansen van Links', met vooral rode kleding en houten blaasinstrumenten. Zouden de 'Dansen van Rechts' te maken kunnen hebben met het uitnodigen van de toekomst en 'Dansen van Links' met het oproepen van iets uit het verleden of iets te vangen uit het nu?

We kunnen de originele betekenis van de dualistische aard in deze dansen leren begrijpen d.m.v. esoterische inzichten over kleur, symboliek en elektromagnetisme. Net zoals bij de huidige verkeerslichten, staan groen en rood hierin voor twee soorten respons. De ene, groen, is energiek, bevrijdend, vruchtbaar, spontaan en volhardend; de andere, rood, is beheerst, voorzichtig, besloten, fixerend en behoudend. Deze twee kleuren waren mogelijk de toenmalige vertaling van een dualiteit die in al het wereldtheater uitgespeeld werd. In andere tijden werd dat ook weerspiegeld in het verschil tussen zilver en goud of in het verschil tussen de linker- en rechterhand van de mens.

...dualisme raakt de kern van het theater van de planeet waarop we leven, wat zich manifesteert in dag en nacht, winter en zomer, heet en koud...

** Opmerking: het woord Shinto draagt de betekenis van continuïteit in zich. Japanse muziek werkt toe naar het creëren van een sfeer van continuïteit, waarin de slaginstrumenten tot de hersenen spreken, terwijl de fluit - waarin verlangen ligt opgesloten - reikt naar de ziel.

Zo vertolken de slaginstrumenten een zinderende opeenvolging van afzonderlijke en gevarieerde klanken. De houten blaasinstrumenten geven het karakter weer van een gelijkmatig veranderend continuüm, zoals golven van de zee.** Zo kennen we het verschil tussen korrelig en stroperig, elektrisch en magnetisch, verkoelend en verhittend, losmakend en verbindend. Dit dualisme raakt de kern van het theater van de planeet waarop we leven, wat zich duidelijk manifesteert in dag en nacht, winter en zomer, heet en koud. Al het theater en alle vormen van kunst die hier het licht zien worden geregeerd door deze dualiteit.

De Bugaku dansen werden ingevlochten in het weefsel van het Noh-toneel in de veertiende eeuw; een periode waarin overal ter wereld educatie opbloeide en waarin bevrijding en evolutie van het intellect en de spiritualiteit plaatsvonden. De theaterkunst in Japan begon, net als elders, een educatieve rol te krijgen, die zich ontwikkelde vanuit de tempels en religieuze plaatsen en zich verspreidde over de straten en marktpleinen.

Het Noh-theater is de kunst van de eenvoud, van subtiliteit en finesse, van suggestie en verfijnde gratie (yugen). Het roept gemoedstoestanden en sferen op en doet een beroep op de toeschouwers om de wereld ervan binnen te treden; in dit contact kan een eenvoudig spiritueel inzicht worden overgebracht.

Het is intrigerend dat er nooit repetities zijn voor de Noh-stukken. Elke acteur kent zijn rol en het stuk door en door, maar elke uitvoering is een levende uitnodiging aan de subtiliteiten van die dag en aan alle elementen die in die tijd en ruimte aanwezig zijn.

Dan zijn er ook nog de mooie, overdadige kostuums van het Noh-theater, minutieus en met grote precisie vervaardigd, die na het gebruik uit elkaar werden gehaald. Het materiaal werd in gelakte kistjes opgeslagen. De reden hiervoor komt tot uitdrukking in de woorden:

'We beginnen met niets en eindigen met niets'

John Turner heeft zijn opleiding gevolgd aan het 'Drama Centre London' en heeft in de afgelopen 20 jaar internationaal lezingen en workshops gegeven over theaterkunst.

top | TOPAZ Home | Template Netwerk